Granice zostały mocno zatarte i coraz trudniej znaleźć moment, kiedy spedytor staje się przewoźnikiem. Tradycyjni spedytorzy chcą poszerzać zakres oferowanych usług i dostarczać swoim Klientom kompleksową usługę. Dlatego wchodzą w rolę przewoźnika i dostarczają usługi, które kiedyś zarezerwowane były dla firm przewozowych.

Brak własnej floty nie jest żadnym problemem. Do tego angażuje się podwykonawców (przewoźników faktycznych), stając się tzw. „przewoźnikiem umownym”. Podobnie sytuacja ma się w przypadku przewoźników i armatorów, którzy chcąc zatrzymać przy sobie Klienta poza realizacją przewozu. Rozszerzyli swoją ofertę o usługi spedycyjne związane z kompleksową organizacją transportu.

Zatarcie granic między spedycją i przewozem może powodować jednak spore problemy, gdy dojdzie do szkody w ładunku. Powodem są bardzo duże różnice między odpowiedzialnością spedytora i przewoźnika. W efekcie roszczenie skierowane do spedytora może okazać się nieskuteczne i poszkodowany sam będzie musiał ponieść koszt szkody.

Umowa spedycji

Definicja umowy spedycji opisana została w artykule 794 Kodeksu cywilnego:

„Przez umowę spedycji spedytor zobowiązuje się za wynagrodzeniem w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa do wysyłania lub odbioru przesyłki albo do dokonania innych usług związanych z jej przewozem”.

Przez umowę spedycji należy rozumieć zatem zobowiązanie się spedytora do zorganizowania przewozu ładunku. Katalog usług spedycyjnych nigdzie nie został opisany, niemniej zwyczajowo przyjęło się, że dotyczy on w szczególności takich czynności jak:

  • opracowanie instrukcji i dokumentacji związanej z przewozem,
  • wybór przewoźników, zawarcie z nimi umów przewozu,
  • przygotowanie przesyłki do przewozu, w tym m.in. konfekcjonowanie, pakowanie, znakowanie, konsolidacja,
  • doradztwo w zakresie warunków przewozu, dobór środków transportu oraz trasy przewozu,
  • wykonanie lub zorganizowanie operacji załadunkowych, wyładunkowych oraz magazynowania lub składowania ładunku,
  • zgłoszenie przesyłki do ubezpieczenia i odprawy celnej.

Do usług spedycyjnych nie należy jednak wykonanie przewozu – ten obszar zarezerwowany jest dla przewoźników. Jeśli spedytor zobowiąże się do realizacji przewozu, czy też w ramach usługi spedycji zdecyduje się wykonać przewóz za pomocą własnych środków transportu, to staje się przewoźnikiem, a tym samym nabywa prawa i obowiązki przewoźnika.

Umowa przewozu

Umowa przewozu z kolei oznacza zobowiązanie przewoźnika do wykonania przewozu ładunku z miejsca nadania do miejsca przeznaczenia. Definicja została opisana w artykule 774 Kodeksu cywilnego:

„Przez umowę przewozu przewoźnik zobowiązuje się w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa do przewiezienia za wynagrodzeniem osób lub rzeczy”.

Przepisy szczegółowe o przewozie określające również zakres odpowiedzialności przewoźnika opisane są m.in. w Ustawie Prawo przewozowe, Konwencji o umowie międzynarodowego przewozu drogowego towarów (CMR) oraz innych przepisach regulujących przewóz w zakresie poszczególnych rodzajów transportu (kolejowego, lotniczego, morskiego).

Przewoźnikiem może być każdy podmiot uprawniony do wykonywania działalności gospodarczej w zakresie transportu drogowego, posiadający odpowiednie licencje i zezwolenia. Przewoźnikiem nie jest jedynie podmiot posiadający własną flotę, lecz również może być nim spedytor lub operator logistyczny, który jeśli nie posiada własnych środków transportu, realizuje zlecenia przewozowe za pośrednictwem podwykonawców, za których czyny ponosi odpowiedzialność, tak jak gdyby sam dokonywał przewozu, będąc tzw. „przewoźnikiem umownym”. Kiedy spedytor staje się przewoźnikiem umownym to ponosi odpowiedzialność za powierzony do przewozu ładunek w takim samym zakresie, jak gdyby sam wykonywał przewóz.

Nie tylko nazwa zlecenia, a również jego treść określają rolę jaką świadczy podmiot, któremu zleca się wykonanie usługi. Jedynie analiza zgodnej woli stron, a także zakresu powierzonych w umowie czynności oraz obowiązków daje podstawę do jednoznacznego stwierdzenia, czy mamy w danym przypadku do czynienia ze spedytorem, czy też z przewoźnikiem. Brak fizycznego zaangażowania w proces transportu nie jest w tej sytuacji wyznacznikiem tego jaką spedytor ponosi odpowiedzialność.

W poniższej tabeli przedstawiamy kluczowe różnice pomiędzy umową spedycji i umową przewozu.

SPEDYCJAPRZEWÓZ
Zlecenie spedycyjne dotyczy zorganizowania przewozu.Zlecenie przewozowe dotyczy wykonania przewozu.
Do czynności spedycyjnych zaliczać można m.in. doradztwo spedycyjne, przygotowanie dokumentacji związanej z przewozem, wybór przewoźników, monitorowanie procesu transportowego, ubezpieczenie ładunku itp.Obowiązkiem przewoźnika jest dowiezienie ładunku do miejsca przeznaczenia, w nienaruszonym stanie i w ustalonym terminie.
Spedytor otrzymuje wynagrodzenie za wykonaną usługę spedycyjną – umowa ma charakter odpłatny.Przewoźnik otrzymuje wynagrodzenie za przewóz (przewoźne, fracht) – umowa ma charakter odpłatny.
Spedytor przy wykonaniu usługi może posługiwać się dalszym spedytorem lub przewoźnikiem i odpowiada za ich działania jak za działania własne, chyba że nie ponosi winy w wyborze (art. 799 KC).

Spedytor może również posłużyć się innymi podmiotami, jak np. przedsiębiorstwa magazynowe, firmy przeładunkowe, konwojenci – za ich działania i zaniechania odpowiada jak za działania własne (art. 474 KC).

Przewoźnik może powierzyć wykonanie przewozu innym przewoźnikom na całej trasie lub jej części.

Przy wykorzystaniu podwykonawców, przewoźnik odpowiada za ich działania, jak za działania własne (art. 789 KC, art. 5 Prawa przewozowego, art. 3 Konwencji CMR).

Co do zasady zakres usługi spedycyjnej jest szerszy od usługi przewozu, natomiast odpowiedzialność cywilna spedytora za powierzony ładunek jest znacznie węższa od odpowiedzialności jaką ponosi przewoźnik (odpowiedzialność na zasadzie winy tj. zawinienia lub zaniechania spedytora).Zakres usługi przewozowej jest węższy od usługi przewozu, gdyż celem usługi jest przewóz ładunku z punktu A do B, natomiast przewoźnik ponosi większą odpowiedzialność za powierzony ładunek (odpowiedzialność na zasadzie ryzyka).
Odpowiedzialność spedytora określona została w Kodeksie cywilnym.

Spedytorzy będący członkami Polskiej Izby Spedycji i Logistyki stosować również mogą Ogólne Polskie Warunki Spedycyjne, które zostały opracowane przez PISiL (edycje OPWS: 2002, 2010 oraz 2020). Jest to wzorzec umowy określający m.in. zakres obowiązków i odpowiedzialności stron umowy spedycji, który może być zastosowany do umowy spedycji, jeśli przynajmniej jedna ze strony umowy jest członkiem PISiL.

Odpowiedzialność przewoźnika określona została w Ustawie Prawo Przewozowe, Konwencji CMR, jak również innych przepisach regulujących przewóz w zakresie poszczególnych rodzajów transportu.

Kiedy spedytor staje się przewoźnikiem – przykłady

Poniżej przedstawiam najczęstsze przykłady sytuacji, kiedy spedytor staje się przewoźnikiem:

  • gdy przyjmie zlecenie na wykonanie przewozu ładunku,
  • gdy w ramach umowy spedycji zobowiąże się również do wykonania przewozu (art. 800 KC),
  • gdy zostanie wpisany w list przewozowy jako przewoźnik (np. w pozycji 16 lub 17 listu przewozowego CMR, czy pozycji 58 listu przewozowego CIM),
  • gdy w umowie pojawią się zapisy wskazujące, że umowa ma charakter umowy przewozu (np. powołanie się na Prawo przewozowe, Konwencję CMR, Konwencję COTIF/CIM, Umowę SMGS, Konwencję Montrealską czy Reguły Hasko-Visbijskie, jako akty prawne określające odpowiedzialność zleceniobiorcy usługi),
  • gdy sąd uzna zawartą umowę spedycji za umowę przewozu.

Ważne!

To, że spedytor nie wykona zleconego mu przewozu, nie oznacza, że pozostaje w roli spedytora. Jeśli przyjmie zlecenie przewozu, które zleci przewoźnikowi faktycznemu staje się „przewoźnikiem umownym”. Ponosi odpowiedzialność jak przewoźnik i odpowiada za działania swoich podwykonawców, jak za swoje działania!

Ustalenie charakteru umowy jest niezwykle ważne w celu określenia podstawy prawnej i zakres odpowiedzialności podmiotu realizującego zlecenie w sytuacji niewykonania lub nienależytego wykonania umowy. Ma to również niezwykle znaczenie na etapie budowania odpowiedniego programu ubezpieczenia przedsiębiorstwa. By ubezpieczenie było dostoswane do prowadzonej działalności oraz skutecznie chroniło przed ewentualnymi roszczeniami wynikającymi z niewykonania lub nienależytego wykonania umowy.

Photo by ian dooley on Unsplash
Autorem wpisu jest:
Damian Foltyński Broker SpecjalistaSTBU Brokerzy Ubezpieczeniowi Sp. z o.o.

Przeczytaj również:

  • Kradzież towaru podczas transportu? Dowiedz się jak nie stracić prawie 200 tysięcy złotych!
    Prowadzisz firmę transportową lub logistyczną? A może jesteś producentem, importerem lub dystrybutorem? Dowiedz się jak nie stracić prawie 200.000 tysięcy złotych przez kradzież towaru podczas transportu!  Utrata ładunku to poważne zagrożenie, które...

    Czytaj więcej

    26.08.2024Szkody w transporcie
  • Czy OC działalności jest potrzebne przewoźnikowi/spedytorowi?
    Nasze doświadczenia wskazują na funkcjonujący w branży pogląd, że ubezpieczenie OC działalności nadaje się tylko jako tzw. OC biura. Nic bardziej mylnego. W naszej praktyce i doświadczeniu stale promujemy i rekomendujemy tworzenie programów ube...

    Czytaj więcej

    02.08.2024Szkody

Zaufali nam:

BFI
HLS Eurocustoms24
HSL Polska
JCSS
Langowski Logistics
Olavion
Nawatrans Polska
Q4RAIL
Uni-Logistics
Trans Baltic Logistics
Trans Polonia Group
VIA Cargo
AC-Porath
WUŻ
iconStrefa klienta